І. Клюкоўскі - Успаміны аб падзеях паўстання 1830-1831 гадоў
http://www.jivebelarus.net/history/memu ... faith.html
---
Эти воспоминания лишь приукрасят книгу Домейко.
---
На заклік паўстання ў Варшаве маскоўскае войска прыняла ў Літве баявы парадак, як у варожай краіне: у грамадзян усіх ступеняў і жыхароў была адабрана зброя. 3 Вільні ў Дынабург быў перавезены арсенал, і калі расійскае войска ўвайшло ў Каралеўства Польскае, напачатку
Жмудзь, а затым Літва адважыліся паўстаць. Завілейскі павет, размешчаны паміж Вільна і крэпасцю Дынабург, стала заняты з-за. шматлікіх праходаў маскоўскіх войскаў, з'яўляўся месцам, якое не адпавядала выступленню. Як толькі Ашмянскі павет здзейсніў паўстанне, адважныя жыхары Завілейскага павету сабраліся ў колькасці трыццаці коннікаў і здзейснілі напад на павятовы горад Свянцяны, раззброілі каманду, якая налічвала 80 чалавек, а 60 узброенных чалавек са складу коннай гвардыі вымусілі адыйсці да Відзаў, а пры выхадзе забралі трыццаць вазоў з фляжкамі і іншым вайсковым абсталяваннем.
.....
Хаця ж быў яшчэ адкрыты шлях для аб'яднання
са жмудскімі паўстанцамі, я лічыў за лепшае арганізацыю дыверсіі супраць непрыяцеля, цягам уратавання паўстанцкіх сіл Мінскай губерні адыйсці ў Дзісенскі павет, размешчаны ад Жмудзі болей за 50 міль.
....
3 першымі звесткамі аб паспяховым адпоры польскай зброяй акупацыйным войскам Расіі, ці хутчэй за ўсё пасля простага ўзнікнення домыслаў аб перамогах палякаў, паўстаўшых як добразычлівасць для краіны, разлілася паўстанне ад Нёмана да Дзвіны, асобна і самастойна ўспыхваючы ў кожным павеце.
Перш за ўсё падняліся тры жмудскія паветы, затым Упіцкі, Вількамірскі, Ашмянскі, Троцкі, Завілейскі, Віленскі, а ў Мінскай губерні - Вілейскі, Дзісенскі, пашыраючыся аж да Лепельскага. Такім спосабам змагло падняцца ў Літве да 30 000 узброеных людзей для арганізацыі дыверсіі супраць расійскіх войскаў, але найбольшай карысцю было тое, што ўдалася захапіць усе вайсковыя сховішчы, размешчаныя ў Літве, і разарваць усе камунікацыі. I калі б не дапамога збожжам, якое бесперапынна пасылалася з Прусіі для ўсёй арміі Дзібіча, безумоўна пачаўся бы голад.
....
Юзаф Кашыц - удзельнік вайны 1812 года, ваяваў на баку Напалеона ў складзе 17-га уланскага палка. У 1830 абраны навагрудскім маршалкам.
Арганізатар паўстання ў Навагрудскім і слонімскім паветах. Стварыў у сваім маёнтку Ятра асобны атрад, які ў ліпені 1831 налічваў каля 1 тысячы чалавек. 22 чэрвеня 1831 выдаў адозву. Меў шмат сутычак з расійскімі войскамі, нападаў на мястэчка Дзятлава, захапіў мястэчка Беліцу. У навагрудку атрад Кашыца раззброіў інвалідную каманду, захапіў астрог і вызваліў арыштантаў.
..
3 прыходам у Варшаву корпуса Дэмбінскага ў сталіцы непамерна павялічылася колькасць ліцвінаў. Пасля таго, як Нацыянальнаму ўраду была скіравана нота, заняліся адборам літоўскіх паслоў на сейм.
Наколькі магу ўзгадаць, з ваяводства Віленскага [было абрана] шэсць, з Мінскага столькі ж, з Гродзенскага - чатыры, і з Бяластоцкага - тры. Пасяджэнні сеймікаў адбываліся ў зале ратушы.
...
Пасля абрання паслоў для актывізацыі іх дзейнасці заснавалі пад старшынствам генерала Несялоўскага
Літоўскі камітэт, што таксама было зацверджана Нацыянальным урадам. Членамі яго з'яўляліся: Валяр'ян Пяткевіч, Леан Патоцкі, Ян Граткоўскі, Юзаф Кашыц, Караль Нямцэвіч, пазней Вінцэнт Барткевіч і я, як выканаўца абавязкаў сакратара, заўсёды з захаваннем рашаючага голасу. Асновай дзейнасці гэтага Камітэта была:
1. Падтрымка цесных кантактаў з Літвой і высылка туды эмісараў. 2. Падтрымка непарыўных сувязей з Валынскім камітэтам, ці, па-іншаму, Камітэтам рускіх зямель, маючым агульныя інтарэсы з Літвой. 3. Разнастайная дапамога і ахова прыбываючым, ці тым, хто яшчэ прыбудзе ў Каралеўства ліцвінам. Увогуле гэта былі асноўныя палажэнні ў дзейнасці Камітэта, якія згодна з патрабаваннямі і абставінамі маглі быць выкарыстаны на карысць злучаных правінцый (Падрабязнае пералічэнне ўмоваў дзейнасці Літ[оўскага] кам[ітэта] разам з высвятленнем прычын яго заснавання было змешчана ў выданнях "Усеагульны дзённік" і "Сумленны паляк" за жнівень 1831 г.). Спачатку пасяджэнні адбываліся штодзённа з раніцы ў зале ратушы, затым, з-за нязручнасці месца і сталых перашкодаў, яны былі перанесяны ў Новы свет да старшьгаі Несялоўскага.
Неўзабаве Камітэт рускіх зямель, зыходзячы з агульнасці сваёй працы з нашай, запрасіў нас на сумеснае пасяджэнне ў замку, дзе папярэдне яму было вызначана месца для дзейнасці. Мэтай гэтага запрашэння было з'яднанне абодвух камітэтаў па агульных справах, якія тычыліся адарваных ад Полыпчы правінцый, пакідаючы вырашаць эканамічныя пытанні,
дапамогу нова прыбыўшым да Польшчы ліцвінам і валынянам, фінансавую дапамогу ці прадстаўленне ў чын і палёгку ў любым пытанні, асобна кожнаму камітэту.
У сувязі з тым, што ў арганізацыі абодвух камітэтаў назіралася пэўная розніца, для таго, каб пазбегнуць з-за гэтага ў далейшым непаразуменняў, пастанавілі скласці ўмовы для нашага з'яднання. Урэшце, для напісання гэтых палажэнняў
з Рускага кам[ітэту] былі вызначаны Ксаверый Саббатын і Ксаверый Гадзебскі, а
з Літоўскага Валяр'ян Пяткевіч і я. Наша сумесная дзейнасць пачалася пасля таго, як былі зацверджаны і падпісаны членамі
Літоўскага і Валынскага камітэтаў гэтыя ўмовы, а таксама пасля іх унясення ў агульны пратакол злучаных камітэтаў. Мяне зноў запрасілі на пасаду сакратара, не пазбаўляючы таксама прэрагатывы ўласцівай для члена камітэта.
Членамі Камітэту рускіх зямель былі: Міхал Радзівіл, Антоній Астроўскі, Ворцаль, Саббатын, Гадзебскі, Капчынскі, Ялавіцкі і іншыя. Кіравалі яны па чарзе.
..
Разрозненыя да гэтага часу
дзеянні Валыні і Літвы шчасліва зліліся ў адзінае цэлае. Са справамі Літоўскага камітэта перасякаўся яшчэ Вайсковы камітэт пад старшынствам Леана Патоцкага. Ён быў упаўнаважаны генералам Дэмбінскім да выдачы характарыстык заслужаным ліцвінам і прадстаўлення іх да чыноў і ўзнагарод. Але хутка сам жа Вайсковы камітэт, убачыўшы блытаніну сваіх дзеянняў з нашымі, што больш перашкаджала, чым дапамагала, звярнуўся да нас з праектам аб'яднання і зліцця сваіх дзеянняў з нашымі. Не маглі мы адхіліць такога слушнага пажадання. I такім спосабам усе, хто займаўся справамі адарваных правінцый, аб'ядналіся ў адзінае цэлае.
..
Увогуле амаль усе пагаджаліся з тым, што
не трэба адпраўляць у Літву малыя сілы. Падзяляліся толькі ў пытанні, ці высылаць экспедыцыю
ў Жмудзь, ці ў Палессе. Аднак і ў гэтым пытанні большасць была за адпраўку 20, найменш 10, тысяч войска з адпаведнай артылерыяй
у Жмудзь для вядзення папярэдняй вайны, і ад трох да чаторых тысяч [я. 130]
на Палессе, для правядзення супраць непрыяцеля дыверсій у выглядзе партызанскай вайны.
..
Аднак набліжаўся страшэнны крызыс у вайне! Прыход Дэмбінскага і капанне акопаў прадстаўнікамі ўсіх станаў, не звяртаючы ўвагі на пол і ўзрост, было цудоўным, але адзіным выключэннсм ва ўсеагульным змярцвенні. Было абвешчана аб узносе на корпус Дэмбінскага і горад, які налічваў каля дзвюхсот тысяч жыхароў, за два тыдні здолеў сабраць ледзь 10 тыс. злотых.
Не бракавала дэкларацый аб братах ліцвінах і жмудзінах, пакідаючых хатнія ачагі дзеля агульнай справы. Спачувалі іх галечы, аднак сталіца Польшчы не здолела сабраць для іх болей і перадаць Літоўскаму камітэту праз недаверлівага Гадлеўскага для размеркавання паміж тымі, кто найболей у гэтым адчуваў патрэбу, толькі тысячу і некалькі сотняў злотых і 30 кашуль.
..
-------
Из всего вышесказанного видно, что литвины и жамойты, хоть и братья,но не близнецы. Ни слова о неких беларусинах,гудах . О русинах конкретно сказано- волынцы. Восстание затронуло западную часть нынешней Беларуси, Виленщину и Жамойть,часть Волынской губернии. Восточная Беларусь, ввиду дальности от центров восстания , и видимо, сильной концентрации российских войск , просто физически не могла втянуться в борьбу. Хотя, это я пишу только потому, что пока не встретил никакого фундаментального исследования восстания 1830-31гг. Ранее, оно считалось исключительно польским.
Теперь вопрос к соседям. Кто из ваших земляков оставил какие-либо воспоминания о этом эпизоде нашей совместной истории?
