Прашу прабачэньня за цяжкі стыль выкладаньня. Пісаў згорача, як Міцкевіч пры свечах, у поўнач, літаральна адчувая, як Муза кранае мяне сваімі крыламі..)
Выпраўляць няма чаго, за сказанае не сорамна. Можа толькі за тое, што ўсяго не скажаш...
========
Быць беларусам.
Гэтыя словы можна б было завершыць іншымі – гэта значыць весьці сваю Краіну на згубу!
Бо, ўсе, амаль ўсё, што было зроблена і робіцца пад гэтым тытулам вынішчае нас, як народ.
Распачнем з назову.
1. Белая Русь.Белоруссія. Беларусь.
Усе гэтыя варыяцыі назову, які быў не наш, быў накінуты на нас варожай дзяржавай і працягвае выкарыстоўвацца ёй. Як і каланізаваным ёй народам. Назоў ідэалагічна абгрунтаваны, таму, як бы мы не гуляліся з нейкімі сэнсамі, прыдумляючы новыя, тэрмін БЕЛЫЯ РУССКІЯ павязвае нас па руках і нагах.
Трэба дадаць, што назоў быў і геаграфічным, і рэлігійным ды яшчэ й вандруючый ,як бадзяга. То, ён каля расейскага Ноўгарада, то над Масквой, то каля Смаленска, то пад Полацкам. Вось ён замацаваўся на самых усходзе сучаснай Беларусі, а вось ён ужо ўсю тэрыторыю накрывае, нават ,намагаючыся Вільню з Беластокам падбіць.
Іншымі словамі, Белая Русь, не наш назоў. Чужы і варожы. Хоць мы некалі з гонарам падкрэслівалі, што жывем не ў Расеі, а ў Беларусі.
Часам, робім гэта і зараз, асабліва ў замежжы.
2. Беларусы.
Яшчэ адна таямніца. Чаму беларусы? Дакладна невядома, але зараз мы беларусы таму, што ворагі назвалі нашу зямлю так,а мы, не маючы магчымасцей змагацца за сапраўдны назоў, прынялі гэты.. і ,дзякуючы яму, змаглі захавацца як народ.
Чым вядомы беларусы ў гісторыі ? Тым, што былі калабарантамі пад час войнаў Маскоўскага царства супраць сваёй Радзімы – Літвы.?Ці, былі зусім не грамадзянамі ВКЛ, а нейкімі хаўрусьнікамі Хмяльніцкага…? Карацей, беларусы ў гісторыі адзначылісь спачатку нейчым дрэнным, потым нечым добрым, калі рубалі маскалёў у 19 ст., потым нечым добрым ў 20 ст. , калі змаглі стварыць БНР, пад час Другой Сусветнай вайны, калі змаглі распачаць такую беларусізацыю краю, аналагам якой зараз з’яўляецца русіфікацыя – хуткая і плённая. Казаць пра нейкія слаўныя справы беларусаў пасьля вайны няма чаго. Русіфікавалі , гналі ў Аўган, далей на Захад, Усход і г.д.
Якія рысы характару сучаснага беларуса першымі кідаюцца ў вочы?
Прыгнечанасць, канфармізм, адсутнасць гонару за сабе, за краіну,жаданьне бегчы.
Што яшчэ - здача сваей краіны пад патрэбы любых прыбышчоў, пераўтварэньне яе ў палігон любых ініцыятыў, як суседскіх, дык і сваіх.
На гэтым тле ,зразумела, ёсць невялікая колькасць іншых беларусаў, якія адметны гонарам за сабе, за культуру, за Краіну, нонканфармізмам, і актыўным сацыяльным жыццём. Гэтыя “беларусы” даволе добра разумеюць, што беларускасць нашая – наш першы вораг, вораг ,які як партызан, б’е нас нажом у спіну. А калі не разумеюць, дык адчуваюць.
Бо, нават патрыёты-беларусы другой сусветнай вайны ведалі і казалі пра сабе –“гэта зараз мы-беларусы, а раней былі ліцьвінамі”…
Беларус-пан сахі й касы. Беларускасць заніжае статус чалавека, шчыльна павязвае яго з вёскай,сялянствам, ад чаго шмат хто бяжыць, бо лічыць гэта ганебным.
Калі кажуць “паляк пайшоў” ,нібы сам гасподзь Бог на зямлю зыйшоў. “Польскі гонар”, “пан” і г.д. Ніхто ня думае пры гэтым, пра польскага рольніка – пана сярпа і кавадлы.
Што сталася з нашай шляхтай? Няўжо ўсю пабілі, памардавалі, зганьбілі? Хто з іх парабіў сялян,прыгонных,забітых, калхознікаў? Чаму яны,ды і ўвогуле,беларусы, так былі запалоханы савецкай уладай,што знайсьці чалавека,які больш меньш ведае свій радавод – гэта як знайсьці кашэль на дарозе. Чаму я, беларус, пакуль сам не пачаў цікавіцца, ці былі браты ў майго дзеда, ня ведаў,што былі. Аж два, і абое загінулі пад час вайны. Адзін у партызанцы, другі з вайны не прыйшоў. Няўжо,гэта дадае гонару маім бацькам,майму дзеду? Ці, ня іх правіна? Хто выракаецца сваіх проста за так? Толькі той, хто за так і здрадзіць. Маі продкі годныя, значыць, нехта іх прымусіў,ды ня бізуном.. а стрэльбай. Вось яшчэ адна рыса- запалоханнасць. Звычка трымаць сваё пры сабе, не адчыняцца кожнаму ды яшчэ ..лепей забыцца насамрэч тое, што можа спрычыніцца да вынішчэньня роду. Напрыклад, закатаваны ў Катыні продак-беларус.
Каго з нацыянальных герояў назаве беларус? Я, шчыра кажучы, буксую. Бо, партызаны-героі для мяне такімі не з’яўляюцца, героі ж беларусы , якія змагалісь супраць расейскай, потым польскай, савецкай, нямецкай пошасці былі ,перш за ўсё, “гэтак званымі беларусамі”. Касманаўты? Клімук, які як флюгер гойдаецца на вятру? Грыцавец? Караткевіч /пісаў у сваіх творах пра беларусаў, якія ведаюць, што яны-ліцьвіны/? Вельмі цяжка назваць хоць тузін.Такім чынам, шчыраму беларусу , з агеньчыкам ў вочах і ўсьмешкай на вуснах, сапраўды, супрацьстаяць “Чужанецкім -Неўскім, Пілсудскім, Вітаўтам, Суворавым, Касьцюшкам і іншым” проста немагчыма.
Беларуская культура . Што яе вылучае пасярод іншых? Першае,што прыходзіць да галавы,гэта “Дажынкі”, саламяныя капялюшы, гармонікі, жалейкі,чаркі й скваркі. Творы пра зацірку. Гэтыя рэчы не выклікаюць павагі, тым больш, што ад іх падыхае штучнасцю. Грэбаваць гэым нельга, але й на ВДНГ /Х/ таксама асабліва не выцягнеш. Ці, насамрэч, толькі туды..
3. Беларуская мова.
Яна, нібы адметная ад расейскай /што расеец гутарковую амаль ня разумее/ і ў той самы час- “крыху сапсаваная расейская”. Ганарыцца ёй няма чаго, бо нібыта нічога добрага на ёй не напісана, суседзі кажуць пра яе “ужасная”, “этот белорусскій акцэнт” і гэтак далей.
Карацей, беларус выракаецца сваёй мовы, бо не разумее яе вартасці, ды яшчэ з той прычыны, што суседу яна не падабаецца. Па розных іншых , можа, больш важкіх прычынах. прычынах.
Частка другая.
1. Краіна Вялікалітва.
Назоў гэты прыдумаў Ян Станкевіч, які спрабаваў папулярызаваць яго праз друк. Некалькі кнігаў, якія ён надрукаваў , мелі ў назове гэтае слова “З гісторыі русіфікацыі Вялікалітвы” ,“Вялікалітоўска-расейскі слоўнік”. ..Быў створаны Вялікалітоўскі фонд імя Сапегі…
Я ня ведаю дакладна, чаму ён выбраў “Вялікалітву”, але мне падаецца, што гэта найбольш слушны назоў. Гэта не Літварусь, не Літва / бо, першы проста гучыць дзіўнавата, а другі ня мае пад сабой падстаў, бо Літва ўшла ў небыцьце, і калі мы яго абярэм, то станем у адзіны шэраг з хлуслівымі суседзямі.
Назоў Вялікалітва –новы, ён дае надзею, бо за ім яшчэ няма грахоў,ён ўзвышае нас, заве наперад! І ў той жа самы момант, ён з’яўляецца гучным адгалоскам той тысячагадовай гісторыі той самай Літвы, Вялікага княства Літоўскага, Рускага й Жомоітскага.
2. Ліцьвін.
На апошнім перапісу я запісаўся ліцьвінам. Дасьпеў. І мог бы, калі спатрэбілась, патлумачыць чаму. Тры гады таму не змог бы. Пералом адбыўся толькі дзякуючы таму, што літаральна кожны дзень чытаў, глядзеў, надхняўся, спрачаўся. Зараз, як бы там не намагалісь зрабіць з мяне беларуса – малодшага братца расейца ,нічога ня выйдзе. Бо, я адчуў Перамогу.
Бо, маю сваё ўяўленьне пра тое, кім можа быць ліцьвін , і павінен быць. Ведаю дзесяткі імёнаў, якімі ганарыцца ліцьвін і якія самі сабе называлі ліцьвінамі. Разумею, што пад гэтым назовам мы зможам вырвацца з пасткі маскалёў. Бо, у яго , ліцьвіна, ёсць магуны заплечнік, набіты неверагоднымі скарбамі. І ён ведае, што яшчэ 1000 такіх заплечнікаў расьцягнута па халупах суседзяў. Ведае ен і тое, што час забіраць свае скарбы прыйшоў, а іншага ня будзе. І таму трэба спяшацца, трэба не пакладаючы рук, як весьлярам пад час шторму, веславаць і перамагаць хвалі, інакш –каюк!
Ліцьвін-гэта зусім іншы сьвет. Ён,па-першае ставіць нас на ўзроўні падсьвядомасьці на адну паліцу з суседзямім, бо ліцьвіны паны былі шматкроць лепшымі за паноў-палякаў, бо ў адрозніваньні ад караняжаў, маглі ісці супраць ўсяго сьвету дзеля Бацькаўшчыны – “Рэйтан , Корсак,Багушэвіч і Першы падзел Рэчы Паспалітай“-самы яскравы прыклад. Гэта караняжы ,літаральна ўсе, за грошы, пагадзіліся падпісаць АКТ, які надаваў заканадаўчую моц ганебнаму ўчынку. Ліцьвіны стаялі да апошняга, і не падпісалі. Таму з іх нашчадкі караняжаў лепяць “польскіх” патрыётаў, бо сваіх не знайсці. Але , паспрабуйце ўявіць, што насамрэч думаў Рэйтан пра “польскую шляхту”…
Ліцьвінская культура.
Калі параўноўваць з беларускай, збольшага сялянскай,дык ліцьвінская гарманічна спалучае вёску й горад, хату і сядзібу, селяніна і магната. Стварае агульную выяву.
Ліцьвінамі былі і музыкі ,паэты й празаікі ,філосафы,навукоўцы -Манюшка /Менскі/, і Агінскія /Маладзеччанскія/. Радзівілы /Нясвіжскія/, і Тарасевіч /Падляшскі/, Голанд, Міцкевіч, Жавускі, Сыракомля, Дамейка, Зан, Плятэр, Дунін-Марцінкевіч, Колас й Купала, Аляхновіч і Лышчынскі, Наркевіч-Ёдка,Саемяновіч,Кіт…шмат іншых…
3. Ліцьвінская мова.
Яшчэ па інэрцыі я яе называю “беларуская” , але ўсё часьцей пішу падвойны назоў. Як і назоў Радзімы.
Разумею я вартасць ,адметнасць і прыгажосць яе, хоць мне да мовы Караткевіча яшчэ мільён крокаў. Размаўляю на ёй, апошнім часам не так часта, бо больш маўчу, затое шмат пішу. Бывае, што нават не заўважаю, што без прымусу думаю на ёй. І няма ў мяне больш “дылемы”, ці быць “недабеларусам”/бо ведаю гісторыю, шаную культуру але размаўляю на мове таго, хто ўсё самае дарагое для мяне забіваў, рваў, таптаў бруднымі ботамі/, ці “недарасейцам”, бо ведаю сёе тое з расейскай культуры /бо вырас ў СССР/ і 95 адсоткаў жыцця размаўляў выключна на расейскай, пры гэтым з’яўляючыся беларусам ня толькі па грамадзянству, але і маючы вядомых продкаў з канца 18ст. з Наваградскага ваяводства, самай слаўнай імёнамі зямлі ВКЛ.
Няма стану падвоенасьці, таму я лічу сабе цэльнай асобай. Ліцьвінам з Вялікалітвы. І вельмі хацеў бы знацца з такімі людзьмі як Сыракомлям, Каліноўскім,Ясінскім,Манюшкам, Ордай, Агінскім, Касьцюшкам, Рэйтанам, Міцкевічам, Караткевічам,Хадкевічам, Астрожскім, Сапегам і шмат якімі іншымі… Бо гэта яны частка маёй гісторыі, а не Лермонтов, Державін, Чехов, Муравьев, Ніколай ІІ, Суворов, Екатеріна ІІ, Карамзін, і іншыя.
Быць беларусам- цягнуць краіну ў багну. Няма ў беларуса ні моцы, ні крылаў каб ўзьняцца над ральлёй. Час “беларуса”, які захаваў наш народ , прайшоў. Час нарадзіцца новаму народу.
Чалавека без бэкграўнда можна вадзіць за дзюбу , як за кольца ў носе ў любым накірунку, як тое зараз робяць две птушкі . Адна з захаду, якая намагаецца абудзіць сваіх птушанятаў у сэрдцах мільёна беларусаў, даць кожнаму воўчы білет, які “ні Богу свечка, ні чорту качарга”. Ужо не беларус, але яшчэ і не паляк. Скупаюць душы за злотыя.
З другога боку ідзе двухгаловая навала. Актывізуюцца ветэраны заходнерусізму. Ці гэта свойскія калабаранты ніяк не ўтаймуюцца, ніяк ня вызначацца, хто яны – расейцы, ці амаскаленыя беларусы, нават лепшыя за маскалёў, бо белыя. Гэта плынь таксама мае пад сабой перш за ўсе эканамічны рухавік. За гэтым ідуць акупацыйныя спадзяваньні. І зноў, грошамі скупаюць оптам ці паасобку лепшых, якія маглі б прынесьці шмат карысьці тут, на Радзіме. За часоў Міцкевіча нічога не змянілася.
Але тады ліцьвіны адказвалі на наезды войнамі і паўстаньнямі, чым мы павінны адказаць зараз?
Я мяркую, корпатлівай кожнадзённай працай -“з самага пачатку”. З дзецьмі, бацькамі, дзядамі, сябрамі. Спачатку трэба даць агульную выяву нашай гісторыі, не каструбаватую “Эрзац”.для “чаркашкаварачнікаў” , а поўную, насычаную імёнамі, што робіць гісторыю жывой, падзеямі, што насычае яе дэталямі. Праўды не цурацца, бо час не даруе. Падрэсліваць, што без мовы згінем, зганьбім свае імя, падштурхоўваць да роднага слова. Распаўсюджваць музыку, стужкі, кнігі, брашюры,улёткі , ствараць фэнзіны /невялікія часопісы , аматарскія/, праводзіць мастацкія выставы, канцэрты. Карацей, лупіць з усіх відаў зброі, зразумела, культурніцкай. Рабіць гэта на сваі грошы, што дадае маральнай самапавагі, незалежнасці ад вонкавых абставін, і недасяжнасць для контрпрапаганды. Таму, хто даводзіць сваім прыкладам, таму больш даверу. А самае галоўнае, адчуваньне, што нешта робіш сваімі рукамі… Гэта вельмі прыемна. Дарэчы, будзе што паказаць праўнукам…
Прыклад:
Напрыканцы 1990-х, на Беларусі з’явіліся першыя парасткі панк-хардкор сцэны. Пачалі з’яўляцца музычныя гурты , фанзіны, невялікія саматужныя “рэкард”-студыі і дыстрыбуцыі. Пачала стварацца небачная павуціна энтузіастаў, якія паступова аб’ядноўваліся з калегамі з замежжа, блізкага ці далёкага. Сьпявалі , пісалі артыкулы пра ўсё тое, што адбывалася, але ,амаль выключна па-расейскі. Абменьваліся музыкай, часопісамі, нейкімі рэчамі, збольшага ад шчырага сэрдца. Дзейнічаў прынцып “дзеля справы не шкада й свайго”. Час ад часу, існаваў падыход самаакупаемасьці. СД. Касэты ,фэнзіны і іншае прадаваліся па себякошту. У гэтым быў асобы шык. Такія людзі лічыліся гонарам сцэны, стоўпамі. На тых, хто далучаўся каб нешта паймець глядзелі дрэнным вокам і адпіхвалі.
Вынік 1.
Заведзены рухавік нясе гэтую будыніну, па плыні. Будыніна сама сабе руйнуе і ўзнаўляе…жывіць, трымае.
Але ,гэта субкультурная справа , ідэі іншыя, збольшага глабальнага характару, з расейскім “касмапалітызмам” поруч.
Наш шлях іншы. Мы ствараем глебу, якая стане апірышчам Радзіме ў самым узнеслым сэнсе. Мы працягваем справу незлічоных рупліўцаў-папярэднікаў, якія шукалі і захоўвалі, пісалі,памылялісь, але рабілі сваю справу.
Мы пераймаем форму, але насычаем яе іншымі ідэямі, больш пасуючымі Вялікалітве, чым стан “малазійскай панк-хардкор сцэны”. Галоўнае, што гэтае сеціва давяло сваю жыццяздольнасць, прычым, па ўсяму сьвету.
Выснова 2. Падсумаваньне.
Калі аднойчы, у цёмным падворку, мяне прыцісне да шурпатага мура цьвярозы гопнік і запытае: “А скажы-ка мне, братка, хто каму накідаў дроў пад Воршай, Хоцінам й Кірхгольмам? І што сказана ў “Стутуце ВКЛ” 1588 г. на 17 старонцы?”; ці , выпадкова я пачую, як дзеці на вуліцы пытаюцца ў дзецюкоў : Вы , дзядзьку , за каго- За Луну ,ці за Сонца? Дзядзька , неабазнаны ў навуках адкажа -“ За Луну , зразумела!”. На што дзеці скажуць ,з палегкай – “За Луну-за Ліцьвінскую страну, бо за Сонца- за маскальскага японца…)Праходзьце, калі ласка, Спадар!”…
Дзядзька адыйдзе, перажагнаецца і падумае- “Ледзь не памыліўся, хацеў жа сказаць за Сонца”))
Вось тады можна будзе адпачыць, а да той пары прыйдзецца яшчэ Магамедавы горы перанесці бліжэй да сабе..
